تأثیر قهوه بر ترشح کورتیزول

مکانیزم اثر کافئین بر کورتیزول

کورتیزول (هورمون استرس)

کافئین موجود در قهوه با مسدود کردن گیرنده‌های آدنوزین در مغز، سیستم عصبی مرکزی را تحریک می‌کند. این تحریک منجر به فعال‌شدن محور هیپوتالاموس-هیپوفیز-فوق‌کلیوی (محور استرس) شده و ترشح هورمون‌های استرس مانند کورتیزول و آدرنالین افزایش می‌یابد. به طور کلی مصرف کافئین باعث افزایش فعالیت سیستم سمپاتیک و ترشح ACTH (هورمون محرک بخش فوق‌کلیوی) می‌شود که نهایتاً ترشح کورتیزول را تحریک می‌کند. بنابراین، سازوکار اصلی اثر قهوه بر کورتیزول، تحریک غدد فوق‌کلیه از طریق مسیرهای عصبی-هورمونی است که کورتیزول را به عنوان بخشی از پاسخ «جنگ یا گریز» آزاد می‌کند.

تأثیر کوتاه‌مدت (ساعات پس از نوشیدن قهوه)

مطالعات نشان می‌دهد که در کوتاه‌مدت (۱ تا ۲ ساعت پس از مصرف)، کافئین می‌تواند سطح کورتیزول خون را به طور قابل توجهی افزایش دهد. برای مثال، در افراد سالمی که مدتی کافئین مصرف نکرده بودند، یک دوز قهوه (کافئین) باعث افزایش چشمگیر کورتیزول در طول چند ساعت شد. این افزایش کوتاه‌مدت احتمالاً ناشی از تحریک ناگهانی محور استرس و ترشح آدرنالین و نورآدرنالین است که همزمان کورتیزول را نیز بالا می‌برد. قابل ذکر است که پاسخ کورتیزول به قهوه می‌تواند به زمان مصرف هم بستگی داشته باشد؛ چون به طور طبیعی کورتیزول صبح‌ها حدود ۳۰–۴۵ دقیقه پس از بیداری در بالاترین حد است، نوشیدن قهوه در ابتدای صبح ممکن است روی همین سطح بالای طبیعی کورتیزول انباشته شود و افزایش بیشتری ایجاد کند. با این حال، همهٔ پژوهش‌ها افزایش کورتیزول کوتاه‌مدت را گزارش نکرده‌اند و برخی یافته‌ها نشان می‌دهد وجود استرس زمینه‌ای در فرد می‌تواند برای مشاهدهٔ این اثر کافئین لازم باشد.

تأثیر بلندمدت (مصرف روزانه طی هفته‌ها یا ماه‌ها)

بدن به مرور زمان نسبت به اثرات ترشحی کافئین روی کورتیزول تا حدی تحمل (Tolerance) پیدا می‌کند. یک مطالعهٔ بالینی که به طور کنترل‌شده اثر مصرف مداوم کافئین را بررسی کرده، نشان داد پس از ۵ روز مصرف روزانهٔ ۳۰۰ یا ۶۰۰ میلی‌گرم کافئین، پاسخ کورتیزول به اولین دوز صبحگاهی کافئین تقریباً از بین می‌رود. به بیان دیگر، در افرادی که هر روز قهوه می‌نوشند، افزایش کورتیزول ناشی از قهوه به مرور کمتر می‌شود. البته این تحمل به صورت کامل ایجاد نشده و در همان مطالعه دیده شد که دوزهای بعدی کافئین در ظهر هنوز هم مقداری کورتیزول را بالا می‌برند (هرچند کمتر از زمان بدون تحمل). جمع‌بندی مطالعات حاکی از آن است که مصرف منظم قهوه، پاسخ کورتیزولی بدن را کاهش اما کاملاً حذف نمی‌کند. تاکنون تحقیقات بلندمدت کافی برای ارزیابی اثر این افزایش‌های کوچک کورتیزول بر سلامتی انجام نشده است، اما در کل به نظر نمی‌رسد مصرف مداوم قهوه باعث اختلال مرضی در ریتم طبیعی کورتیزول شود. بدن افراد سالم با تطبیق تدریجی، تغییرات هورمونی ناشی از قهوه را تعدیل می‌کند.

بهترین زمان مصرف قهوه

نوشیدن قهوه در صبح

یک فنجان قهوه نزدیک به ۱۰۰ میلی‌گرم کافئین است، هرچند این مقدار بسته به نوع پودر قهوه و نحوه دم کردن آن متفاوت است. اما کافئین موجود در یک فنجان قهوه به عنوان یک محرک عمل میکند. نوشیدن قهوه در اول صبح به شما کمک می‌کند تا بعد از بیدار شدن هوشیاری بیشتری را تجربه کنید. یکی از راه‌هایی که کافئین این کار را انجام می‌دهد، افزایش مقدار کورتیزول در بدن شماست. بیایید عمیق‌تر شویم.

قهوه، کافئین و کورتیزول

کورتیزول، که گاهی اوقات به عنوان هورمون استرس شناخته می‌شود، ماده شیمیایی است که بدن شما در پاسخ به خطر (موقعیت‌های تنشزا یا گریز) آزاد می‌کند. حال، صبح معمولی شما معمولاً صبح خطرناکی نیست (حتی اگر آدم سحرخیزی نباشید!)، اما بدن شما همچنان پس از بیدار شدن کورتیزول آزاد می‌کند. شما به طور طبیعی صبح کورتیزول آزاد می‌کنید تا به شما کمک کند هنگام بیدار شدن از خواب، هوشیارتر و آگاه‌تر از محیط اطراف خود باشید. حال مصرف قهوه میزان آزاد شدن کورتیزول رو افزایش داده به به هوشیاری و فاصله گرفتن از حالت خواب آلوده کمک میکند.

نتیجه پایانی : اما میزان استرس در اول صبح باید کنترل شده باشد. بخصوص در افرادی که در حالت عادی سطح استرس بیشتری دارند. بر اساس مطالعات انجام شده به نظر می آید با قطع قهوه در افراد خصوصاً با سطح بالای استرس می توان تاثیر مثبتی در کاهش سطح هورمون استرس یا کورتیزول داشت که به نوبه خود باعث تاثیرات دیگری در  ترشح انسولین خواهد داشت.

نوشته شده : دکتر احمد رضا طالاری