مکانیزم اثر کافئین بر انسولین
اثر قهوه بر ترشح و عملکرد انسولین پیچیده و دوسویه است. از یک سو، کافئین یک محرک سمپاتیک است؛ با افزایش ترشح آدرنالین (اپینفرین) میتواند گلوکز خون را بالا ببرد و در کوتاهمدت نوعی مقاومت به انسولین القا کند. آدرنالین ترشحشده باعث تجزیهٔ گلیکوژن کبدی و افزایش قند خون میشود و بدن برای بازگرداندن تعادل، انسولین بیشتری آزاد میکند. همچنین کافئین به طور مستقیم میتواند گیرندههای آدنوزین در پانکراس و بافتها را مهار کند که این خود به طور حاد روی ترشح انسولین و حساسیت بافتها به آن اثرگذار است. از سوی دیگر، خود قهوه (فارغ از کافئین) حاوی ترکیبات پلیفنولی (مانند اسیدهای کلروژنیک) است که در درازمدت آثار مفیدی بر متابولیسم گلوکز دارندnews-medical.net. این آنتیاکسیدانها میتوانند جذب گلوکز را در روده کاهش داده و حساسیت سلولها به انسولین را بهبود بخشند. بنابراین، مکانیزم اثر قهوه بر انسولین دو جنبه دارد: اثر فوری کافئین که موقتی موجب افزایش قند و انسولین میشود، و اثر ترکیبات مفید قهوه که با مصرف مداوم میتواند عملکرد انسولین را تقویت کند.
آیا قهوه باعث پاسخ به انسولین میشود؟
تأثیر کوتاهمدت
در ساعات و روزهای نخست پس از نوشیدن قهوه، اثر کافئین عمدتاً به صورت افزایش ترشح انسولین و کاهش موقتی حساسیت سلولها به انسولین مشاهده میشود. به طور مشخص، مصرف یک دوز کافئین قبل از وعده غذایی میتواند تحمل گلوکز را کاهش دهد؛ یعنی قند خون بعد از غذا بالاتر میرود و پانکراس ناچار به ترشح انسولین بیشتری میشود. یک مطالعهٔ بالینی کوتاهمدت نشان داد که تنها پس از یک هفته مصرف روزانهٔ ۲×۲۰۰ میلیگرم کافئین، سطح انسولین ناشتا در شرکتکنندگان بالاتر از دارونما بود و شاخص مقاومت به انسولین (HOMA-IR) حدود ۳۵٪ افزایش یافت که نشانگر کاهش حساسیت به انسولین است. همچنین در مرور سیستماتیک چندین کارآزمایی آمده است که در کوتاهمدت (۱ تا ۳ ساعت پس از مصرف)، قهوه کافئیندار پاسخ گلیسمی را تشدید میکند و منحنی قند خون (مثلاً در تست تحمل گلوکز) را بالاتر میبرد. این یافتهها تایید میکنند که اثر فوری قهوه (مخصوصاً به خاطر کافئین) میتواند تا حدی نامطلوب باشد و باعث افزایش قند و انسولین در کوتاهمدت شود. البته این وضعیت گذراست و در افراد سالم طی چند ساعت تا حداکثر یکی دو روز، بدن میتواند تعادل را مجدداً برقرار کند.
مصرف قهوه و تأثیر آن بر قند خون
تأثیر بلندمدت
جالب است که بر خلاف اثر حاد منفی، مصرف مداوم و طولانیمدت قهوه با بهبود عملکرد انسولین و تنظیم قند خون همراه است. مطالعات بالینی که تأثیر قهوه را طی چند هفته بررسی کردهاند نشان میدهند پس از چندین هفته مصرف روزانه قهوه، واکنش بدن به گلوکز بهبود مییابد؛ به طور مثال منحنی قند خون کاهش و ترشح انسولین کارآمدتر میشود. در همان مرور سیستماتیک ذکر شده، یافتهها حاکی از آن بود که در مطالعات بلندمدت (۲ تا ۱۶ هفته)، مصرف منظم قهوه به بهبود متابولیسم قند منجر شده و مقاومت به انسولین کاهش یافته است. افزون بر این، شواهد اپیدمیولوژیک قوی وجود دارد که نوشیدن قهوه به طور مزمن با کاهش خطر دیابت نوع ۲ مرتبط است. برای مثال، نوشیدن حدود ۳–۴ فنجان قهوه در روز با ۲۵٪ کاهش خطر ابتلا به دیابت همراه بوده است و این ارتباط حتی با قهوه بدون کافئین نیز مشاهده شده است. این موضوع نشان میدهد که ترکیبات دیگر قهوه (علاوه بر کافئین) در درازمدت به بهبود حساسیت انسولینی کمک میکنند. در مطالعات انسانی، دیده شده که مصرف منظم قهوه باعث کاهش اندک اما مداوم در سطح انسولین ناشتا و شاخصهای مقاومت به انسولین میشود و این اثر در طولانیمدت به کنترل بهتر قند خون کمک میکند. به عنوان نمونه، یک پژوهش وسیع روی بزرگسالان کرهای نشان داد افرادی که روزانه دو فنجان یا بیشتر قهوه مینوشیدند، بطور معنیداری سطح انسولین ناشتا و HOMA-IR پایینتری داشتند (حدود ۲۳–۳۰٪ بهبود در این شاخصها) نسبت به افرادی که قهوه نمینوشیدند. این اثر به ویژه در زنان برجستهتر بود که نشاندهندهٔ سازگاری مثبت بدن با مصرف مداوم قهوه است.
تفاوتهای جنسیتی در پاسخ انسولین
در تاثیرات کوتاهمدت قهوه بر قند و انسولین تفاوت قابل توجهی بین زنان و مردان گزارش نشده است؛ مکانیزم فیزیولوژیک (ترشح آدرنالین و افزایش قند) در هر دو جنس مشابه عمل میکند. اما برخی شواهد حاکی از آن است که در بلندمدت، زنان ممکن است از نظر بهبود حساسیت انسولینی بهرهٔ بیشتری از قهوه ببرند. مطالعهٔ بزرگ در جمعیت کرهای نشان داد که بهویژه در زنان، مصرف منظم قهوه سیاه اثرات مطلوبتری بر کاهش مقاومت به انسولین داشته است. زنانی که دو فنجان یا بیشتر در روز قهوه نوشیدند، بهبود قابل توجهی در شاخصهای مقاومت به انسولین (تا حدود ۳۰٪ کاهش HOMA-IR) نشان دادند که حتی از مردان هم بیشتر بود. البته مردان نیز در تحقیقات اپیدمیولوژیک از کاهش خطر دیابت نوع ۲ با مصرف قهوه بهرهمند شدهاند، اما تفاوتهای هورمونی (مانند اثر استروژن در زنان) ممکن است موجب شود پاسخ طولانیمدت متابولیک زنان به ترکیبات قهوه کمی متفاوت باشد. به طور خلاصه، هرچند هر دو جنس در کوتاهمدت افزایش انسولین و قند را تجربه میکنند، در بلندمدت قهوه میتواند برای هر دو جنس مفید باشد و احتمالاً زنان اندکی بهبود حساسیت انسولینی بیشتری نشان میدهند. این تفاوت جنسیتی هنوز به طور کامل شناخته نشده و میتواند به عوامل دیگری نظیر سبک زندگی و تفاوتهای متابولیک پایهای نیز مرتبط باشد.
تاثیر کاقئین بر قند خون
نوشته : دکتر احمدرضا طالاری